Между Словом и Изображением: интермедиальность в творчестве Эдварда Мунка

Авторы

  • Мария Ярославовна Макаридина Российский государственный педагогический университет им. А. И. Герцена https://orcid.org/0000-0002-0294-7789

DOI:

https://doi.org/10.33910/2686-830X-2021-3-1-80-96

Ключевые слова:

интермедиальность, норвежская литература, норвежский язык, паратекстуальность, Эдвард Мунк

Аннотация

В статье рассмотрен вопрос первичности вербального или визуального модуса восприятия и воспроизведения действительности, который является давним предметом спора в европейской культуре — ut pictura poesis или ut poesis pictura, — на примере творчества норвежского художника Эдварда Мунка. Затронуты базовые философские вопросы, касающиеся феноменологии восприятия, и приведены основные особенности сенсориума художников. Проанализированы некоторые особенности интермедиальности в текстах пишущих художников вообще и Мунка в частности. Представлена авторская классификация видов интермедиальности в творчестве Мунка, который особым образом работал со словом и изображением. Его картины еще при жизни часто подвергались критике за излишнюю программность. Однако на деле взаимодействие между вербальным и визуальным у него не столь прямолинейно. Нам удалось выявить несколько ключевых принципов, на которых базируется творчество художника, и определить основные виды интермедиальности в его произведениях: это паратекстуальные зависимые отношения (визуальное произведение — поясняющее заглавие; текст — иллюстрация; графическое произведение — позднейший пояснительный текст к нему); паритетные отношения, или битекстуальность; взаимопроникновение/синтез медиа (альбом «Древо познания Добра и Зла»). Отдельно рассмотрено визуально-текстовое произведение Мунка «Альфа и Омега», которое можно назвать прото-комиксом, а также виды особых ментальных нарративных «рамок» в его творчестве как средств переключения с внешней на внутреннюю точку зрения — например, использование третьего лица вместо первого, претерита и псевдонимов. В некоторых случаях такая рамка реализуется графическими средствами: текст включается в рамку внутри изображения, как в эскизах к иллюстрациям «Цветов зла» Бодлера, или наоборот, изображение обрамляется текстом, как в дневниках художника. Новаторским можно считать открытие особого структурного параллелизма между вербальным и визуальным дискурсами Мунка.

Библиографические ссылки

ЛИТЕРАТУРА

Арнхейм, Р. (1974) Искусство и визуальное восприятие. М.: Прогресс, 386 с.

Владимирова, Н. Г. (2016) Интертекстуальность. Интермедиальность. Интердискурсивность. Великий Новгород: Новгородский государственный университет им. Ярослава Мудрого, 170 с.

Ермакова, П. (2019) Сентиментальные иконы Лоренса Стерна. «Сентиментальное путешествие по Франции и Италии» и визуальная культура Европы конца XVIII — середины XIX века. СПб.: Европейский университет в Санкт-Петербурге, 182 с.

Левитт, М. (2015) Визуальная доминанта в России XVIII века. М.: Новое литературное обозрение, 528 с.

Мерло-Понти, М. (1995) Око и дух. В кн.: Французская философия и эстетика ХХ века. Вып. 1. М.: Искусство, с. 215–252.

Мунк, Э. (2019) Бесплотной тенью покидаю тебя: цитаты Эдварда Мунка. М.: Эксмо, 168 с.

Тимашков, А. Ю. (2012) Интермедиальность как авторская стратегия в европейской художественной культуре рубежа ХIX–XX вв. Автореферат диссертации на соискание степени кандидата искусствоведения. СПб.: Санкт-Петербургский гуманитарный университет профсоюзов, 23 с.

Успенский, Б. А. (1995) Семиотика иконы. В кн.: Семиотика искусства. М.: Школа «Языки русской культуры», с. 221–296.

Ханзен-Лёве, Оге А. (2016). Интермедиальность в русской культуре: От символизма к авангарду. М.: РГГУ, 450 с.

Шопенгауэр, А. (1999) Собрание сочинений: В 6 т. Т. 1: Мир как воля и представление. М.: ТЕРРА–Книжный клуб; Республика, 496 с.

Buchhart, D., Wolff-Thomsen, U. Woll, G. (2013) Edvard Munch. Alpha & Omega. Alkersum: Museum der Westküste Forlag, 150 S.

Eggum, A. (1990) Edvard Munch. Livsfrisen fra maleri til grafikk. Oslo: J. M. Stenersen Forlag, 303 p.

Eggum, A. (1996) Literary reflections in Munch’s Frieze of Life. In: P. Paszkiewicz (ed.). Totenmesse. Modernism in the culture of Northern and Central Europe. Warsaw: Institute of Art, Polish Academy of Sciences Publ., pp. 65–78.

Forssman, E. (1980) “Alfa und Omega”. Edvard Munch als Erzähler. In: G. Baumann, G. Schnitzler, J. Schröder (Hrsg.). Bild und Gedanke. Festschrift für Gerhart Baumann zum 60. Geburtstag. München: Fink, S. 120–132.

Glosli, S. A. (1995) Frå tekst til bilete. Ein analyse av Edvard Munchs romanutkast frå St. Cloud Paris, 1890. Hovudoppgåve i nordisk. Oslo: UiO, Institutt for nordistikk og litteraturvitenskap, 101 s.

Guleng, M. B. (ed.). (2011) eMunch.no — tekst og bilde. Oslo: Munch-museet forlag, 303 p.

Huber, H. D. (2014) Edvard Munch. Materiality, metabolism and money. Berlin: epubli GmbH, 60 p.

Junillon, I. (2001) Le théâtre d’Henrik Ibsen dans l’oeuvre d’Edvard Munch: Scénographie, “illustration” et “variations graphiques”. Thèse de doctorat (Histoire de l’Art Contemporain). Lyon, Université Lumière Lyon 2. [Online]. Available at: http://theses.univ-lyon2.fr/documents/lyon2/2001/junillon_i/info (accessed 22.02.2020).

Kittelsen, E. (2017) Myth of 1910. Reading Edvard Munch’s Alpha and Omega. Kunst og Kultur, vol. 100, no. 1–2, pp. 20–33.

Knausgård, K. O. (2017) Så mye lengsel på så liten flate. En bok om Edvard Munchs bilder. Oslo: Oktober Forlag, 233 p.

Kvaran, Gunnar B. (ed.). (2019) Anselm Kiefer — Bøker og tresnitt. 30.05–15.09.19. Fondation Jan Michalski pour l’écriture et la litterature. Exhibition catalogue. Oslo, Astrup Fearnley Museet, 56 p.

Mørstad, E. (ed.). (2006) Edvard Munch. An anthology. Oslo: Oslo Academic Press, 225 p.

Nome, P. (2000) Kunst som “Krystallisasjon”: En studie i Edvard Munchs notater om hans tro, livssyn og kunstforståelse, relatert til hans bilder. PhD dissertation (Theology). Oslo, University of Oslo, 290 p.

Oftedahl, S. (2007) Monism and synaesthesia: Two metaphysical concepts in the art of Edvard Munch. Thesis in the History of Art. Oslo: University of Oslo Publ., 104 p. [Online]. Available at: https://core.ac.uk/download/ pdf/30853624.pdf (accessed 22.02.2020).

Paech, J., Schröter, J. (Hrsg.). (2008) Intermedialität — Analog/Digital. Theorien — Methoden — Analysen. München: Wilhelm Fink, 618 S.

Prideaux, S. (2005) Edvard Munch: Behind the scream. London: Yale University Press, 391 p.

Sauerbier, S. D. (Hrsg.). (1986) Rainer Gross — ut poesis pictura. 1977–1986. (Mit Beiträgen von Steven Westfall, Carl Haenlein, Robert Sawyer, Sabine Fehlemann, Uli Bohnen, S. D. Sauerbier.) Köln, 82 S.

Schröter, J. (1998) Intermedialität. Facetten und Probleme eines aktuellen medienwissenschaftlichen Begriffs. montage AV, Bd 7, H. 2, S. 129–154.

Tøjner, P. E., Gundersen, B. R. (2013) Skrik. Historien om et bilde. Oslo: Forlaget Press, 415 p.

SOURCES

Emunch.no. [Online]. Available at: https://emunch.no/english.xhtml (accessed 22.02.2020). (In English)

REFERENCES

Arnheim, R. (1974) Iskusstvo i vizual’noe vospriyatie [Art and visual perception. A psychology of the creative eye]. Moscow: Progress Publ., 386 p. (In Russian)

Buchhart, D., Wolff-Thomsen, U. Woll, G. (2013) Edvard Munch. Alpha & Omega. Alkersum: Museum der Westküste Forlag, 150 S. (In German)

Eggum, A. (1990) Edvard Munch. Livsfrisen fra maleri til grafikk [Edvard Munch: The frieze of life from painting to graphic art]. Oslo: J. M. Stenersen Forlag, 303 p. (In Norwegian)

Eggum, A. (1996) Literary reflections in Munch’s Frieze of Life. In: P. Paszkiewicz (ed.). Totenmesse. Modernism in the culture of Northern and Central Europe. Warsaw: Institute of Art, Polish Academy of Sciences Publ., pp. 65–78. (In English)

Ermakova, P. (2019) Sentimental’nye ikony Lorensa Sterna. “Sentimental’noe puteshestvie po Frantsii i Italii” i visual’naya kul’tura Evropy kontsa XVIII — serediny XIX veka [Laurence Stern’s sentimental icons. “A sentimental journey through France and Italy” and European visual culture in the late eighteenth and mid-nineteenth century]. Saint Petersburg: European University in St. Petersburg Publ., 182 p. (In Russian)

Forssman, E. (1980) “Alfa und Omega”. Edvard Munch als Erzähler. In: G. Baumann, G. Schnitzler, J. Schröder (Hrsg.). Bild und Gedanke. Festschrift für Gerhart Baumann zum 60. Geburtstag. München: Fink, S. 120–132. (In German)

Glosli, S. A. (1995) Frå tekst til bilete. Ein analyse av Edvard Munchs romanutkast frå St. Cloud Paris, 1890 [From text to image. An analysis of Edvard Munch’s draft novel from St. Cloud Paris, 1890]. PhD dissertation (Nordic Studies). Oslo: University of Oslo, Institute for Nordic and Literary Studies, 101 p. (In Norwegian)

Guleng, M. B. (ed.). (2011) eMunch.no — tekst og bilde [eMunch.no — text and image]. Oslo: Munch-museet forlag, 303 p. (In Norwegian)

Hansen-Löve, Aage A. (2016) Intermedialität in der russischen Kultur. Vom Symboloismus zur Avantgarde. Moscow: Russian State University for the Humanities Publ., 450 p. (In Russian)

Huber, H. D. (2014) Edvard Munch. Materiality, metabolism and money. Berlin: epubli GmbH, 60 p. (In English)

Junillon, I. (2001) Le théâtre d’Henrik Ibsen dans l’oeuvre d’Edvard Munch: Scénographie, “illustration” et “variations graphiques” [The importance of Henrik Ibsen’s theatre in Edvard Munch’s work : Scenography, “illustration” and graphic variations]. PhD dissertation (History of Contemporary Art). Lyon, Université Lumière Lyon 2. [Online]. Available at: http://theses.univ-lyon2.fr/documents/lyon2/2001/junillon_i/info (accessed 22.02.2020). (In French)

Kittelsen, E. (2017) Myth of 1910. Reading Edvard Munch’s Alpha and Omega. Kunst og Kultur, vol. 100, no. 1–2, pp. 20–33. (In English)

Knausgård, K. O. (2017) Så mye lengsel på så liten flate. En bok om Edvard Munchs bilder [So much longing in so little space: The art of Edvard Munch]. Oslo: Oktober Forlag, 233 p. (In Norwegian)

Kvaran, Gunnar B. (ed.). (2019) Anselm Kiefer — Bøker og tresnitt [Anselm Kiefer – books and woodcuts]. 30.05– 15.09.19. Fondation Jan Michalski pour l’écriture et la litterature. Exhibition catalogue. Oslo, Astrup Fearnley Musem, 56 p. (In Norwegian)

Levitt, M. (2015) Visual’naya dominanta v Rossii XVIII veka [The visual dominant in eighteenth-century Russia]. Moscow: Novoe literaturnoe obozrenie Publ., 528 p. (In Russian).

Merleau-Ponty, M. (1995) Oko i dukh [L’OEil et l’esprit]. In: Frantsuzskaya filosofiya i estetika XX veka [French philosophy and aesthetics of the XX century]. Iss. 1. Moscow: Iskusstvo Publ., pp. 215–252. (In Russian)

Munch, E. (2019) Besplotnoj ten’yu pokidayu tebya: tsitaty Edvarda Munka [Like a ghost I leave you: Quotes by Edvard Munch]. Moscow: Eksmo Publ., 168 p. (In Russian)

Mørstad, E. (ed.). (2006) Edvard Munch. An anthology. Oslo: Oslo Academic Press, 225 p. (In English)

Nome, P. (2000) Kunst som “Krystallisasjon”: En studie i Edvard Munchs notater om hans tro, livssyn og kunstforståelse, relatert til hans bilder [Art as “Crystallization”: A study in Edvard Munch’s notes on his beliefs, views on life and understanding of art, related to his pictures]. PhD dissertation (Theology). Oslo, University of Oslo, 290 p. (In Norwegian)

Oftedahl, S. (2007) Monism and synaesthesia: Two metaphysical concepts in the art of Edvard Munch. Thesis in the History of Art. Oslo: University of Oslo Publ., 104 p. [Online]. Available at: https://core.ac.uk/download/ pdf/30853624.pdf (accessed 22.02.2020). (In English)

Paech, J., Schröter, J. (Hrsg.). (2008) Intermedialität — Analog/Digital. Theorien — Methoden — Analysen [Intermediality — Analog/Digital. Theories — methods — analyses]. München: Wilhelm Fink, 618 p. (In German)

Prideaux, S. (2005) Edvard Munch: Behind the scream. London: Yale University Press, 391 p. (In English)

Schopenhauer, A. (1999) Sobranie sochinenij: v 6 t. T. 1: Mir kak volya i predstavlenie [Collected works: In 6 vols. Vol. 1: Die Welt als Wille und Vorstellung]. Moscow: TERRA — Knizhnyj klub Publ.; Respublika Publ., 496 p. (In Russian)

Schröter, J. (1998) Intermedialität. Facetten und Probleme eines aktuellen medienwissenschaftlichen Begriffs. montage AV, Bd 7, H. 2, S. 129–154. (In German)

Timashkov, A. Yu. (2012) Intermedial’nost’ kak avtorskaya strategiya v evropejskoj khudozhestvennoj kul’ture rubezha XIX–XX vv. [Intermediality as author’s strategy in the European artistic culture at the turn of the 20th century]. Extended abstract of the PhD dissertation (Art History). Saint Petersburg, Saint-Petersburg University of the Humanities and Social Sciences Publ., 23 p. (In Russian)

Tøjner, P. E., Gundersen, B. R. (2013) Skrik. Historien om et bilde [The Scream. The story of an image]. Oslo: Forlaget Press, 415 p. (In Norwegian)

Uspenskij, B. A. (1995) Semiotika ikony [Semiotics of the icon]. In: Semiotika iskusstva [Semiotics of art]. Moscow: Shkola “Yazyki russkoj kul’tury” Publ., pp. 221–296. (In Russian)

Sauerbier, S. D. (ed.). (1986) Rainer Gross — ut poesis pictura. 1977–1986. (With the participation of Steven Westfall, Carl Haenlein, Robert Sawyer, Sabine Fehlemann, Uli Bohnen, S. D. Sauerbier.) Köln, 82 p. (In German and English)

Vladimirova, N. G. (2016) Intertekstual’nost’. Intermedial’nost’. Interdiskursivnost’ [Intertextuality. Intermediality. Interdiscursivity]. Velikij Novgorod: Yaroslav-the-Wise Novgorod State University Publ., 170 p. (In Russian)

Загрузки

Опубликован

30.04.2021

Выпуск

Раздел

Теория литературы и литературоведение